REVIEW SÁCH NHỮNG KẺ XUẤT CHÚNG

Tác giả: Malcolm Gladwell

Bạn luôn mong muốn thành công? Bạn mơ ước trở thành một nhân vật xuất chúng? Nếu bạn làm trong lĩnh vực công nghệ thông tin, những yếu tố nào giúp bạn trở thành một người như Bill Gates? Nếu hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật, bạn từng bao giờ so sánh mình với ban nhạc The Beatles hay thiên tài Mozart chưa? Trong cuốn sách giản dị này có những chỉ dẫn, gợi mở con đường hướng mỗi người tới thành công như mong ước.

Từ những lý giải về thành công của ban nhạc lừng danh The Beatles, tỷ phú phần mềm Bill Gates, các luật sư nổi tiếng phố Wall, cùng rất nhiều thiên tài khác… tác giả Malcolm Gladwell chỉ ra rằng cuộc đời của những người thành công tuân thủ những điểm chung thú vị. Đồng thời ông cũng đưa ra cách lý giải đầy thuyết phục cho những thất bại đáng buồn của những thần đồng có chỉ số IQ rất cao.

# Tác giả:

Malcolm Gladwell là một trong những học giả hàng đầu thế giới. Ông là tác giả của ba cuốn sách bán chạy nhất theo Tạp chí New York Times: Điểm bùng phát, Trong chớp mắt và Những kẻ xuất chúng. Năm 2005, ông được tạp chí Time bầu là nhân vật có ảnh hưởng nhất thế giới. Năm 2007, ông nhận giải nhất của Hiệp hội Xã hội học Mỹ cho các bài viết về vấn đề xã hội. Các cuốn sách và bài viết của Gladwell thường đề cập đến những mối liên hệ bất ngờ của các nghiên cứu trong khoa học xã hội và ứng dụng các công trình nghiên cứu đặc biệt là trong lĩnh vực Xã hội học, Tâm lý học và Tâm lý học Xã hội.

Lời giới thiệu: Bí ẩn Roseto: Những người này nếu chết đều do tuổi cao. Có vậy thôi

Roseto là một thị trấn thuộc tỉnh Foggia trong vùng Apulia miền Nam nước Ý. Trong suốt nhiều thế kỷ, người dân ở Roseto có một cuộc sống thật vất vả, khó khăn: Họ không hề biết chữ, nghèo tả tơi và chẳng có mấy hy vọng cải thiện kinh tế cho đến khi tin tức về mảnh đất của vận hội bên kia bờ đại dương đến với Roseto hồi cuối thế kỷ XIX.

Tháng Giêng năm 1882, một nhóm 11 người Roseto dong buồm đến New York - miền đất hứa để tìm kiếm việc làm. Trong những năm tiếp theo, đã có rất nhiều nhóm người Roseto xin hộ chiếu nhập cảnh Hoa Kỳ, để lại tất cả lối phố nơi làng quê cũ của mình hoang liêu.

Ở miền đất mới, người Roseto bắt đầu xây dựng cộng đồng của riêng họ và đặt tên cho thị trấn mới của mình là Roseto. Họ cũng dựng lên nhà thờ, đặt tên là Madonna del Carmine. Roseto nằm trong lòng bang Pennsylvania, là một thế giới nhỏ bé riêng biệt tự cung tự cấp tất cả, nhưng lại không hề được những cộng đồng xung quanh biết tới. Và có lẽ mọi việc sẽ tiếp diễn nếu không có sự xuất hiện của ông Stewart Wolf. Ông vốn là một bác sĩ nghiên cứu về hệ tiêu hóa và dạ dày. Trong một lần được mời đến nói chuyện tại một hội y tế ở Pennsylvania, ông được một bác sĩ địa phương kể: “Bệnh nhân của tôi đến từ khắp nơi, thế mà hầu như tôi chưa gặp trường hợp người Roseto nào dưới 65 tuổi mắc bệnh tim.”

Ông thực sự sửng sốt bởi lúc đó, vào những năm 1950, các cơn đau tim là một thứ bệnh dịch ở nước Mỹ. Chúng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong với những người dưới độ tuổi 65.

Ông quyết định điều tra. Kết quả thật đáng choáng váng: ở Roseto, rõ ràng không có ai dưới độ tuổi 55 bị chết do đau tim hay có bất cứ dấu hiệu nào của bệnh tim. Với những người trên 65 tuổi, tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân ở Roseto chỉ khoảng bằng một nửa so với tỷ lệ chung của nước Mỹ. Tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân ở Roseto, trên thực tế còn thấp hơn 30 đến 35% dự tính.

Ông lại mời một người bạn - một nhà xã hội học - đến giúp đỡ ông. Nghiên cứu cho thấy nơi đây không hề có tự tử, không nghiện rượu, không nghiện ma túy, không có vết loét dạ dày và rất ít tội phạm….Những người này nếu chết đều do tuổi cao. Có vậy thôi. Roseto quả thật là một nơi nằm ngoài quy luật thông thường. Vì vậy, Roseto được gọi là một Kẻ xuất chúng.

Suy nghĩ đầu tiên của Wolf là người Roseto chắc hẳn phải tuân thủ một chế độ ăn uống nghiêm ngặt. Nhưng điều đó không đúng: Người Roseto dùng mỡ lợn để nấu nướng thay vì dùng loại oliu lành mạnh mà họ vốn dùng ở Italia. Họ cũng không phải là người thức dậy sớm tinh mơ để tập yoga hay chạy bộ quãng đường sáu dặm liền. Người Roseto ở Pennsylvania nghiện thuốc rất nặng và nhiều người phải vật lộn với di truyền.

Ông lại nghĩ đến giả thuyết về nguồn gốc di truyền. Nhưng khi so sánh với những người Roseto ở các vùng đất khác trên nước Mỹ để xem liệu họ có cùng chung hưởng thứ sức khỏe tráng kiện đáng nể như người Roseto ở Pennsylvania hay không thì họ lại không hề.

Ông lại xem xét đến khu vực địa lý mà người Roseto sinh sống. Nhưng khi đối chiếu với hai thị trấn lân cận thì họ lại thất vọng: Tỷ lệ tử vong do bệnh tim ở cả hai thị trấn đều cao gấp 3 lần so với Roseto (ở lứa tuổi trên 65).

Điều Wolf ngộ ra là bí mật của Roseto nằm ở chính bản thân Roseto. Họ chính mắt trông thấy người Roseto thăm hỏi nhau, dừng lại trò chuyện với nhau bằng tiếng Italia trên đường phố, hay nấu nướng giúp nhau ngay trong vườn sau nhà. Và có rất nhiều đặc tính nổi bật, sâu sắc khác được đề cập trong cuốn sách mà chỉ có thể hiểu sau nhiều lần đọc (đối với mình là 5 lần).

Khi Wolf lần đầu công bố những phát hiện của mình trước giới y học, ông đã phải đối mặt với sự hoài nghi: Người ta chuẩn bị để lắng nghe những thông tin về gen này gen kia,... Không một ai quen với việc suy nghĩ về sức khỏe trên khía cạnh cộng đồng. Trong cuốn sách này, tác giả sẽ lý giải về thành công như cách mà Stewart Wolf đã lý giải về sức khỏe cho ta.

Phần 1: Cơ hội

Chương 1: Hiệu ứng Matthew

Mở đầu chương là:” Vì phàm ai đã có thì được cho thêm và sẽ có dư thừa; còn ai không có thì ngay cái đang có cũng bị lấy đi”. Tác giả đã chỉ ra những dẫn chứng rất thuyết phục chứng minh rằng chính những người vốn đã thành công, nói cách khác, những người có nhiều khả năng nhất sẽ nhận được loại cơ may đặc biệt nhất để dẫn tới thành công hơn nữa. Chính những người giàu sẽ nhận được những khoản cắt giảm thuế kếch xù nhất. Chính những sinh viên giỏi giang nhất sẽ có được sự dạy dỗ tốt nhất và chú ý nhiều nhất.Thành công chính là kết quả của cái mà nhà xã hội học gọi tên là “ưu thế tích tụ” (small wins). Trong “Sức mạnh của thói quen” cũng đề cập đến sức mạnh của những lợi thế nhỏ (tích tiểu thành đại, chính bản thân mình cũng đã trải nghiệm cảm giác này - chút nữa mình sẽ nói kỹ hơn). Và những người thành công cũng vậy: Khởi đầu của họ chỉ khá hơn một chút.

Chương 2: Quy tắc 10 000 giờ

Trong suốt gần một thế hệ, chúng ta đã đặt ra câu hỏi: có tồn tại tài năng thiên bẩm? Lời đáp hiển nhiên là có. Thành công chính là tài năng cộng sự chuẩn bị. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng cần chuẩn bị 10.000 giờ để đạt đến sự tinh thông thực sự và đạt đẳng cấp thế giới - trong bất cứ lĩnh vực nào. Con số 10.000 giờ quả thật kỳ diệu: Mozart sáng tạo ra kiệt tác khi ông 21 tuổi: sau 10.000 giờ đồng hồ rèn giũa; Beatles đã biểu diễn ở Hamburg ước chừng hàng trăm lượt. Tác giả cũng cho rằng: Luyện tập không phải thứ bạn làm khi bạn đã giỏi giang. Nó là thứ bạn làm để khiến bạn giỏi giang. Trong “Mật mã tài năng” cũng có ghi không phải luyện tập làm cho mọi thứ hoàn hảo (“Practice makes perfect”) mà là luyện tập làm cho bao myelin được bọc nhiều lớp hơn, khiến ta đạt được sự thông thạo. Như vậy, ta có thể thấy rằng sự chuẩn bị/ luyện tập đóng vai trò quan trọng hơn nhiều so với tài năng thiên bẩm. Và để có thể luyện tập đủ 10.000 giờ (một con số rất lớn, lấy máy tính bấm là biết ngay), cần có một cơ hội đặc biệt nào đó như những ví dụ rất chi tiết trong sách mà tác giả đã đề cập tới: Bill Gates được ban tặng khoảng thời gian Hamburg,... Tóm lại, tất cả những nhân vật xuất chúng đều là những người hưởng lợi từ một vài cơ hội bất thường nào đó. Tác giả đã lấy ví dụ bằng việc phân tích bảng danh sách 75 nhân vật giàu có nhất trong lịch sử nhân loại (để chứng minh cho những cơ may ngầm ẩn mà những kẻ xuất chúng được hưởng lợi).

Chương 3: Mối phiền phức với các thiên tài (phần 1)

Trong tập 4 của “Nghiên cứu di truyền về thiên tài”, Lewis Terman đã kết luận rằng “trí tuệ và thành công không hề tương ứng với nhau”. Và trí thông minh chỉ giữ vai trò quan trọng đến một điểm nút nào đó, vậy thì vượt qua điểm nút ấy, những thứ khác (không liên quan đến trí thông minh) sẽ thể hiện vai trò quan trọng hơn: giống như bóng rổ, một khi ai đó đủ cao, thì tiếp theo chúng ta sẽ quan tâm đến tốc độ, kỹ năng cầm bóng,... Và trong khóa học về khoa học thành công của đại học Michigan cũng khẳng định rằng yếu tố IQ chỉ chiếm 25% để quyết định thành công của một con người. Bản thân mình thấy rất đúng (chút nữa mọi người sẽ rõ).

Chương 4: Mối phiền phức với các thiên tài (phần 2)

Không chỉ IQ là nhân tố quyết định thành công mà còn có một loại trí thông minh có vai trò ngang bằng: trí thông minh thực tiễn (trí thông minh mềm hay kỹ năng mềm). Trí thông minh này không chịu ảnh hưởng của di truyền mà chịu tác động của môi trường xung quanh: hoàn cảnh gia đình. Nghiên cứu của Terman về cuộc sống tương lai những đứa trẻ có IQ cao đã chỉ ra một sự thật: hầu như không có thần đồng nào xuất thân từ tầng lớp dưới lại đạt được thành công to lớn trong cuộc sống sau này bởi họ thiếu đi một thứ: một cộng đồng ở xung quanh giúp họ chuẩn bị. Qua đó, ta hiểu rằng không một thiên tài đơn thương độc mã nào lại có thể thành công. Họ cần sự giúp đỡ của những người đi trước,... (Mình thấy hoàn cảnh này sao quen quen quá!)

Chương 5: Ba bài học của Joe Flom

Joe Flom là sáng lập viên của hãng luật Skadden, Arps nổi tiếng ở Mỹ. Ông xuất thân trong một gia đình nhập cư nghèo. Vậy do đâu ông lại thành công đến như vậy? Tác giả đã chỉ ra 3 bài học từ cuộc đời của ông:

1. Tầm quan trọng của việc là một người Do Thái: Ông là một người thông minh (cao về chỉ số IQ) và là một con người khôn ngoan (có trí thông minh thực tiễn cao): Nhờ vào hoàn cảnh gia đình, ông đã va chạm nhiều và biết cách hành xử khôn khéo. Ngoài ra, ông nỗ lực để phát huy tài năng của mình.

2. May mắn về nhân khẩu học: Sinh ra vào một thời điểm thích hợp (Không sinh vào Đại khủng hoảng kinh tế, Thế chiến thứ hai).

3. Công việc có ý nghĩa: Công việc của ông thỏa mãn 3 tiêu chí: phức tạp, độc lập, mối quan hệ giữa nỗ lực và tưởng thưởng (nỗ lực bao nhiêu, nhận lại thành quả bấy nhiêu).

Phần 2: Di sản

Chương 6: Harlan, Kentuckey

Ở mõm Đông Nam Kentuckey, tọa lạc thị trấn Harlan. Những người định cư đầu tiên ở đây làm nghề chăn nuôi. Và điều này ảnh hưởng đến con cháu sau này của họ: người dân nơi đây có nhiều điều lo lắng. Họ luôn bị đặt dưới mối đe dọa tán gia bại sản triền miên do mất mát gia súc. Vậy nên họ phải quyết liệt: phải tỏ ra rành mạch, thông qua lời nói và hành động - rằng họ không yếu ớt. Họ sẽ phải đáp trả với thách thức dù là nhỏ nhất đối với thanh danh của họ và “nền văn hóa danh dự” mang ý nghĩa đó.

Chương 7: Lý thuyết chủng tộc của các vụ rơi máy bay

Trước năm 1999, Korean Air đã từng có rất nhiều vụ rớt máy bay. Nguyên nhân chủ yếu là do con người: mặc dù cơ phó phát hiện ra sai lầm, nhưng họ chỉ nói bóng nói gió. Tuy nhiên, cơ trưởng không hiểu ẩn ý nên đã không khắc phục sự cố kịp thời. Vậy do đâu mà cơ phó không dám nói thẳng? Đó là do nền văn hóa của họ có “chỉ số khoảng cách quyền lực” (liên quan đến thái độ tôn ti trên dưới) cao. Cuối cùng, đến năm 2003, Korean Air đã bắt đầu cải tổ bằng việc mời một chuyên gia của nước ngoài sang phụ trách điều hành bay. Ông đã thay đổi ngôn ngữ của Korean Air sang tiếng Anh: Trong tiếng Anh, những người phi công sẽ được giải thoát khỏi cách phân định thứ bậc trên dưới rạch ròi của Hàn Quốc. Thay vào đó, các phi công sẽ tham dự vào một nền văn hóa và ngôn ngữ với một di sản hoàn toàn khác biệt. Và sau đó đã có một sự thay đổi thần kỳ.

Chương 8: Những ruộng lúa nước và bài kiểm tra toán

Tại sao lại có định kiến cho rằng người châu Á giỏi Toán vậy nhỉ? Qua chương này, tác giả đã chỉ ra 2 nguyên nhân chính. Nguyên nhân thứ nhất là do tồn tại sự khác biệt lớn trong việc xây dựng hệ thống gọi tên số giữa phương Tây và châu Á: Hệ thống số đếm của châu Á rất logic trong khi hệ thống của tiếng Anh thì bất quy tắc cao độ (thay vì nói là ”oneteen”, “twoteen”, “threeteen” thì lại nói là “eleven”, “twelve” “thirteen”,...). Khác biệt ấy đồng nghĩa với việc trẻ em châu Á học đếm và thực hiện phép toán nhanh hơn trẻ em Mỹ. Nguyên nhân thứ hai là do sự kiên trì thừa hưởng được từ nền văn minh lúa nước. Một vài nghiên cứu đưa ra ước lượng về thời gian lao động của một nông dân trồng lúa nước ở châu Á là khoảng 3000 giờ/ năm.

Chương 9: Thỏa thuận của Marita

Marita là một học sinh của học viện KIPP - một chương trình học đặc biệt với thời gian học nhiều hơn các trường trung học thông thường ở Mỹ 50-60%. Nhờ vào KIPP, cùng sự chăm chỉ mà rất nhiều trường hợp (từ học lực không tốt) đã trở thành người đầu tiên của gia đình vào đại học (mặc dù hoàn cảnh gia đình khó khăn). Qua đó, tác giả gửi gắm triết lý về mối quan hệ giữa nỗ lực và tưởng thưởng và tầm quan trọng của việc được trao cơ hội bởi ông cho rằng: ”Con người ta không có ai ngu dốt, hơn kém nhau chỉ ở chỗ có hay không có cơ hội mà thôi”.

# Review

Đây là một quyển sách hay, đầy tính thuyết phục, mang lại góc nhìn mới mẻ, thú vị, thoát khỏi tư duy lối mòn: Khi nhắc đến thành công, người ta thường chỉ xét tới kỹ năng, sự kiên trì,... mà không hề kề đề cập tới vai trò quan trọng của cơ hội và di sản. Ngoài ra, lối viết đầy cuốn hút của tác giả Malcolm Gladwell đã góp phần nhấn mạnh nội dung của quyển sách.

Quan điểm của ông tuy mới lạ nhưng rất chính xác (bản thân mình đã kiểm chứng). Từ một đứa lười tập thể dục (mình đã từng không tập thể dục hằng ngày), có sức khỏe yếu (dễ đau vặt), sau khi đọc xong quyển sách này, mỗi ngày đều tập thể dục: ngày hôm trước tập 5 hiệp, mỗi hiệp gồm nhảy dây 10 cái, hít đất 2 cái, nhảy rút gối 2 cái,... Ngày hôm sau tập 5 hiệp, mỗi hiệp gồm nhảy dây 11 cái, hít đất 3 cái, nhảy rút gối 2 cái… (mình ráng tập sao cho ngày hôm sau hơn ngày hôm trước một chút). Bây giờ mình đã có thể tập 5 hiệp, mỗi hiệp gồm nhảy dây 100 cái, 20 cái hít đất, nhảy rút gối 20 cái! (Là một con số không hề nhỏ đối với một người lười tập thể dục như mình). Sức chịu đựng được cải thiện, sức khỏe trở nên tốt hơn, việc học tập cũng trở nên dễ dàng hơn đối với mình. Đó là sức mạnh của small wins và mối quan hệ giữa nỗ lực - tưởng thưởng được tác giả đề cập.

Không chỉ vậy, quyển sách đã giúp mình tiến gần hơn với ước mơ được trở thành một freelancer nổi tiếng. Sau khi đọc, nghiền ngẫm quyển sách, mình luôn tự hỏi liệu bản thân có thể thực hiện được ước mơ nếu mình cố gắng luyện tập, tìm cơ hội để có khoảng thời gian Hamburg như sự đúc kết của tác giả? Tình cờ biết được Bookademy có chương trình tuyển cộng tác viên viết review sách, mình đã làm đơn xin ứng tuyển. Và bây giờ, ngay thời điểm này, mình đang luyện tập. Đây thật sự là một khởi đầu tốt đối với mình. Mình muốn tiến gần với ước mơ, muốn kiểm nghiệm xem liệu những bài học của tác giả có đúng? Một cơ hội đã tới. Giờ đây, mình đang mong chờ một cơ hội tiếp theo để đến với bản thân: được sự hỗ trợ, giúp đỡ từ mọi người xung quanh. Đây là bài viết đầu tay của mình trên Ybox, một bài viết khiến mình “vật lộn” trong suốt 10 tiếng đồng hồ. Mình rất cảm ơn mọi người vì đã đọc đến những dòng chia sẻ chân thành này, và mình rất mong được nhận những lời góp ý từ mọi người để cải thiện khả năng viết lách của mình từng ngày. Mình cũng hy vọng rằng mọi người có thể theo dõi bài viết sắp tới của mình (dự tính vào 30/01 và 7/2/2021 nếu không có sự việc bất ngờ xảy ra). Đó là bài học mà mình đã áp dụng. Nếu ai đã áp dụng thì hãy chia sẻ với mình ở dưới phần Comment được không ạ? Mình rất háo hức khi được nghe kể những câu chuyện thú vị của mọi người.

Kết: Tóm lại, thành công là sự hội tụ của nhiều yếu tố: tài năng, sự luyện tập, kiên trì, các cơ hội và di sản. Tác giả muốn kêu gọi: “Hỡi các nhà trường, các gia đình và toàn thể xã hội! Hãy tạo ra nhiều cơ hội bình đẳng, thuận lợi hơn để ngày càng có thêm nhiều người thành công, đừng để tài năng của họ bị mai một, đừng để họ phải mang danh phận là những người thất bại trong cuộc đời này.”