TÓM TẮT SÁCH LƯỢC SỬ TÔN GIÁO

Tác giả: Richard Holloway

Tóm Tắt Sách: Lược Sử Tôn Giáo (A Little History of Religion) - Richard Holloway

Cuốn sách "Lược Sử Tôn Giáo" của tác giả Richard Holloway là một công trình bao quát, cung cấp một cái nhìn tổng quan sâu sắc và độc đáo về lịch sử phát triển của các tôn giáo lớn trên thế giới, đặc biệt là các tín ngưỡng phương Tây. Holloway, một cựu giám mục, không chỉ trình bày các sự kiện và giáo lý mà còn khám phá những câu hỏi cốt lõi về bản chất của tôn giáo, vai trò của nó trong cuộc đời con người, và những tác động của nó đến xã hội, cả tích cực lẫn tiêu cực. Sách khuyến khích độc giả nhìn nhận tôn giáo với một cái nhìn rộng mở, khách quan và suy tư sâu sắc.

I. Bản Chất Và Nguồn Gốc Của Tôn Giáo: Từ Trong Tâm Trí Con Người

Holloway mở đầu bằng câu hỏi: "Tôn giáo là gì? Nó đến từ đâu?" Ông lập luận rằng tôn giáo không phải đến từ bên ngoài mà từ chính bên trong tâm trí của loài người. Các loài vật khác không cần đến tôn giáo vì chúng sống hòa hợp với bản năng và dòng chảy sinh tồn. Con người, với bộ não phát triển, có khả năng tự ý thức và không ngừng thắc mắc về vũ trụ, nguồn gốc của nó, và điều gì xảy đến sau khi chết.

• Tôn giáo là nỗ lực trả lời các câu hỏi lớn: Những câu hỏi như "Có ai ở đó không?" (về đấng tạo hóa) và "Điều gì xảy đến sau khi chết?" là những câu hỏi đã khai sinh ra tôn giáo.
• Niềm tin vào Đấng Tối Cao và thế giới siêu nhiên: Mọi tôn giáo đều tin vào sự hiện hữu của một đấng quyền năng bên ngoài vũ trụ (Thần/Chúa) và sự tồn tại của những thực tại, chiều kích "siêu nhiên" nằm ngoài khả năng nắm bắt của giác quan.
• Khởi nguồn từ tư duy biểu tượng và nghi thức chôn cất: Tục lệ chôn cất người chết với thức ăn, công cụ, đồ trang trí, và việc tô vẽ xác chết bằng đất đỏ từ 130.000 năm TCN cho thấy niềm tin vào sự sống tiếp diễn sau cái chết. Đây là sự xuất hiện của tư duy biểu tượng - khả năng gán ý nghĩa cho một thứ này đại diện cho một thứ khác.

Holloway gợi ý rằng các trải nghiệm tôn giáo ban đầu có thể đến từ tâm thức của các nhà tiên tri và hiền triết, thông qua việc kết nối với một thực tại vô hình, hoặc thậm chí là từ chính tiềm thức của họ. Những trải nghiệm này, dù là có thật hay không, đã được truyền miệng và ghi lại thành Thánh thư (Kinh Thánh), trở thành biểu tượng và cầu nối giữa hữu hạn và vĩnh cửu.

II. Các Tôn Giáo Lớn Và Triết Lý Cốt Lõi

Sách "Lược Sử Tôn Giáo" đi qua lịch sử của nhiều tôn giáo lớn, khám phá các đặc điểm và tư tưởng riêng biệt của từng hệ thống:

1. Ấn Độ Giáo (Hindu Giáo):

   Tìm mua: Lược Sử Tôn Giáo

   TiKiLazadaShopeethuviensach.vn
   • Nghiệp (Karma) và Luân Hồi (Samsara): Là giáo lý trung tâm. Linh hồn trải qua nhiều kiếp sống, mỗi kiếp do nghiệp đã tạo ra quyết định. Vòng luân hồi là một nhà máy tái chế vĩ đại.
   • Giải thoát (Moksha): Mục đích tối hậu là thoát khỏi vòng luân hồi, hòa vào vĩnh cửu (Niết Bàn).
   • Brahman (Đại Ngã): Là thực tại tối cao, linh hồn vũ trụ, tự biểu hiện dưới vô số hình dạng và lớp cải trang, bao gồm cả các vị thần và cá nhân con người.
   • Đa thần giáo và Độc thần giáo: Hindu giáo có hàng triệu vị thần nhưng tất cả đều là khía cạnh của cùng một Đấng Tối Cao.
   • Thần Shiva, Brahma, Vishnu: Bộ tam thần tối cao đại diện cho hủy diệt, sáng tạo và bảo hộ, phản ánh sự vận hành tuần hoàn của thời gian.

2. Phật Giáo:

   • Hoàng tử Siddhartha Gautama (Đức Phật): Từ bỏ cuộc sống vương giả để đi tìm nguyên nhân của khổ đau sau khi chứng kiến già, bệnh, chết và một tỳ kheo an lạc.
   • Ham muốn là gốc rễ của khổ đau: Ngài nhận ra ham muốn là nguyên nhân của mọi khổ đau.
   • Trung Đạo và Tứ Diệu Đế, Bát Chánh Đạo: Con đường giải thoát là trung dung giữa các cực đoan. Tứ Diệu Đế (Khổ, Tập, Diệt, Đạo) và Bát Chánh Đạo là kim chỉ nam để đoạn trừ ham muốn và đạt giác ngộ.
   • Thiền định: Là thực hành cốt lõi để kiểm soát tâm thức và làm lắng dịu ham muốn.
   • Giác ngộ và Niết bàn: Là sự giải thoát khỏi vòng luân hồi.

3. Kỳ-na Giáo:

   • Mahavira: Người sáng lập, cũng là hoàng tử như Phật, đi tìm giác ngộ và thấy ham muốn là gốc rễ khổ đau.
   • Ahimsa (Bất hại): Giới luật tuyệt đối và phổ quát, không giết hay làm hại bất cứ sinh linh nào (bao gồm cả thực vật có củ).
   • Chủ nghĩa khổ hạnh (Asceticism): Thực hành cực độ, thậm chí nhịn đói đến chết (sallekhana) để thanh tẩy linh hồn, khiến nó nhẹ bẫng bay lên Thiên đường và đạt Niết bàn.
   • Anekantavada: Học thuyết về sự tôn trọng các góc nhìn khác nhau, nhận ra con người chỉ thấy một phần của thực tại (ngụ ngôn sáu người mù sờ voi).

4. Do Thái Giáo:

   • Abraham: Tổ phụ, người khởi xướng chủ nghĩa độc thần, tin vào một Thiên Chúa duy nhất và vĩnh cửu. Câu chuyện ông sẵn lòng hiến tế Isaac thể hiện sự khuất phục tuyệt đối trước ý nguyện của Chúa.
   • Moses: Người được Thiên Chúa triệu hồi từ bụi cây bồ hoàng đang cháy rực , dẫn dân Do Thái thoát khỏi ách nô lệ Ai Cập và nhận Mười Điều Răn.
   • Mười Điều Răn: Bao gồm các quy tắc đạo đức (không sát sinh, không trộm cắp, không ngoại tình, không nói dối) và đặc biệt cấm tạc hình ảnh hay tượng của bất cứ thứ gì trên đời (Điều răn thứ Hai).
   • Sự phục sinh người chết và Đấng Messiah: Niềm tin được Daniel truyền lại, rằng sẽ có Ngày Phán Xét và Đấng Messiah sẽ xuất hiện để thiết lập công lý cuối cùng.
   • Luật pháp cứng nhắc và khổ đau: Lịch sử Do Thái giáo cho thấy sự khổ đau của họ thường được lý giải là do sự thiếu trung thành với Chúa.

5. Hỏa Giáo (Zoroastrianism):

   • Zoroaster: Vị sáng lập, khám phá ra sự đấu tranh giữa thiện và ác có nguồn gốc từ chính Thiên Chúa.
   • Trận chiến giữa thiện và ác: Thế giới là đấu trường cho cuộc chiến kịch tính giữa hai người con trai của Đấng Toàn Tri (Ahura Mazda) - một chọn cái tốt, một chọn cái xấu.
   • Sự phán xét sau khi chết: Linh hồn sẽ băng qua Cầu Phán Xử (Cinvat Bridge) để đến Thiên đường hoặc Địa ngục, tùy thuộc vào hành động khi sống.
   • "Lượt sáng thế cuối cùng": Đấng Toàn Tri sẽ hủy diệt nguồn gốc của cái ác và tái thiết thế giới. Một vị cứu tinh (saoshyant) sẽ xuất hiện để đánh bại cái ác vĩnh viễn.
   • Biểu tượng lửa: Tín đồ Hỏa giáo giữ lửa thiêng trong đền thờ, biểu tượng cho sự sống đời đời của Đấng Toàn Tri.

6. Khổng Giáo:

   • Tôn giáo thực dụng (Pragmatic Religion): Khác với các tôn giáo tìm kiếm thế giới sau cái chết, Khổng Tử tập trung vào việc sống tốt nhất trong kiếp này vì lợi ích của cộng đồng con người.
   • Nhân (Ren): Tinh thần hiểu và cảm thông với người khác, biểu hiện qua hành động vị tha.
   • Mối quan hệ xã hội: Con người là một phần của mạng lưới các mối quan hệ xã hội. Cái gì tốt cho cộng đồng thì tốt cho cá nhân. Tình yêu thương là chất keo kết dính.
   • Tôn kính tổ tiên: Coi trọng việc tưởng nhớ và lưu giữ ký ức về ông bà tổ tiên, thể hiện sự gắn kết không bị chia rẽ bởi cái chết.

7. Đạo Lão:

   • Vô Vi (Non-action): Hành động mà không cưỡng ép, thuận theo quy luật tự nhiên, không can thiệp bằng ý chí chủ quan.
   • Cân bằng Âm Dương: Mọi thứ trong tự nhiên đều có đối lập để bổ sung cho nhau, tạo nên sự hài hòa.
   • Không kiểm soát người khác: Buông bỏ nhu cầu kiểm soát người khác, để mọi thứ thuận theo tự nhiên.
   • Bất tử như thần tiên: Khác Phật giáo, Đạo Lão tin vào sự bất tử của linh hồn trong vũ trụ này, không phải tan biến vào Niết bàn.

8. Thần Đạo (Shinto):

   • Tình yêu với đất nước và thiên nhiên: Người Nhật cảm nhận đất nước của họ là độc đáo, là nơi chốn đi về và mái nhà của các thần linh (kami).
   • Thuyết vật linh (Animism): Tin rằng mọi vật trong tự nhiên (núi, sông, cây cối, động vật) đều có linh hồn thiêng liêng (kami).
   • Không có giáo lý cứng nhắc hay thần linh tách biệt: Thần Đạo là một thái độ sống, một tình yêu dành cho hồn đất, không phải là tín điều hay thần linh tách biệt khỏi thế giới.

9. Kitô Giáo:

   • Chúa Giê-su (Jesus Christ): Đấng Messiah, Con trai của Thiên Chúa, đến để hoàn thiện tôn giáo Do Thái, không phải tạo ra cái mới.
   • Cái chết và phục sinh: Cái chết của Giê-su không phải là kết thúc mà là khởi đầu của một cuộc đời mới, một thời đại mới.
   • Tình yêu phổ quát: Giê-su dạy về tình yêu thương kẻ thù , lòng nhân ái vượt lên mọi rào cản xã hội và tôn giáo.
   • Phaolô (Paul): Người đã giúp Kitô giáo mở rộng ra ngoài phạm vi Do Thái giáo, truyền đạo cho ngoại dân.
   • Giáo hội Công giáo lên ngôi: Từ một giáo phái bị bức hại, Kitô giáo trở thành quốc giáo La Mã và phát triển thành một thiết chế quyền lực, với Giáo hoàng là người đứng đầu.
   • Địa ngục và Luyện ngục: Khái niệm địa ngục là nơi thống khổ đời đời cho kẻ tội lỗi , nhưng sau này Giáo hội thêm Luyện ngục - nơi có hy vọng chuộc tội.

10. Hồi Giáo (Islam Giáo):

    • Muhammad: Vị tiên tri cuối cùng, người hoàn thiện dòng tiên tri từ Abraham, Moses và Giê-su.
    • Qur'an (Koran): Là tâm ý của Chúa trong dạng thức trần thế, không phải do con người tạo tác.
    • Năm Cột Trụ của Hồi giáo:
      • Tuyên xưng đức tin (Shahada): "Không có thánh thần nào khác ngoài Allah và Muhammad là tiên tri của Ngài."
      • Cầu nguyện (Salat): Năm lần một ngày hướng về Mecca.
      • Bố thí (Zakat): Trả lại cho Thượng Đế những gì vốn của Ngài.
      • Nhịn ăn (Ramadan): Nhịn ăn từ mặt trời mọc đến lặn trong tháng Ramadan.
      • Hành hương (Hajj): Một lần trong đời đến thánh địa Mecca.
    • Jihad (Đấu tranh): Có thể là đấu tranh để gìn giữ tín ngưỡng, xây dựng xã hội công bằng, hoặc bảo vệ Islam giáo trước kẻ thù.

11. Các Tôn Giáo Mới Ở Mỹ (Thế kỷ 19-20):

    • Mormon Giáo (Giáo hội các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giê-su Kitô): Do Joseph Smith sáng lập, tin vào một phiên bản Kinh Thánh mới (Sách Mặc Môn) tiết lộ rằng Chúa Giê-su đã đến Mỹ sau khi phục sinh. Họ từng thực hành chế độ đa thê.
    • Các tín đồ Phục lâm An Thất nhật (Seventh Day Adventists): Tin vào việc Chúa Giê-su sẽ sớm trở lại và giữ ngày Sabbath vào thứ Bảy.
    • Chứng nhân Jehovah: Nổi lên từ phong trào Tháp Canh của Charles Taze Russell, tin vào Chúa Jehovah duy nhất và phủ nhận thuyết Chúa Ba Ngôi. Họ không chấp nhận truyền máu.
    • Khoa học gia Kitô (Christian Science): Do Mary Baker Eddy sáng lập, tin rằng bệnh tật chỉ là ảo giác do tâm trí tạo ra, và có thể chữa lành bằng cách thay đổi ý thức, đón nhận sức mạnh tình yêu của Chúa.
    • Khoa Luận Giáo (Scientology): Do L. Ron Hubbard sáng lập, tin vào sự tồn tại của linh hồn bất tử (thetan) luân hồi qua hàng tỷ năm. Khổ đau do các "vết tích" (engrams) và "vết cấy" (implants) trong tiềm thức, có thể được "làm sạch" qua quá trình thẩm tra (auditing) bằng thiết bị E-meter.

III. Các Chủ Đề Phổ Quát Trong Lịch Sử Tôn Giáo

Holloway làm nổi bật những chủ đề và xu hướng chung xuyên suốt lịch sử các tôn giáo:

1. Sự tồn tại của Chúa: Tôn giáo bắt nguồn từ sự thắc mắc về nguồn gốc vũ trụ và một đấng quyền năng bên ngoài.
2. Sự sống sau cái chết: Mọi tôn giáo đều cố gắng giải đáp điều gì xảy đến với con người sau khi chết, thường là linh hồn tiếp tục tồn tại ở một cõi khác.
3. Vai trò của các nhà tiên tri và hiền triết: Họ là những người "nghe thấy" và "nhìn thấy" mặc khải từ thế giới siêu nhiên, sau đó truyền đạt lại cho nhân loại.
4. Sức mạnh của Thánh thư: Kinh sách trở thành biểu tượng và nguồn truyền tải thông điệp thiêng liêng, là cầu nối giữa hữu hạn và vĩnh cửu.
5. Mâu thuẫn và chia rẽ: Tôn giáo dễ bị chia rẽ do bất đồng về giáo lý, quyền lãnh đạo, hoặc sự khác biệt trong cách diễn giải.
6. Quyền lực và chính trị: Tôn giáo thường bện xoắn với chính trị thế tục , đôi khi trở thành công cụ biện minh cho bạo lực và áp bức.
7. Sự thích nghi và biến đổi: Các tôn giáo không ngừng thay đổi, thích nghi với bối cảnh lịch sử và tư tưởng mới, hoặc bị thay thế bởi các tôn giáo khác.
8. Sự khoan dung và hòa hợp: Dù có lịch sử tranh chấp, vẫn có xu hướng hướng tới sự khoan dung, đối thoại và hòa hợp giữa các tôn giáo (như phong trào hòa hợp tôn giáo, Baha'i giáo).
9. Chủ nghĩa Cơ yếu (Fundamentalism): Là phản ứng giận dữ chống lại sự thay đổi, đặc biệt là từ khoa học và xã hội hiện đại. Họ bám chặt vào việc hiểu Kinh Thánh theo nghĩa đen và thường dẫn đến thái độ bất khoan dung, bạo lực.
10. Tôn giáo và khoa học/nghệ thuật: Holloway phân biệt: khoa học quan tâm sự kiện có thật; nghệ thuật quan tâm tiết lộ sự thật về cuộc đời; và tôn giáo là một nghệ thuật hơn là khoa học.
11. Nhà nước thế tục (Secular State) và tâm thức thế tục: Sự nổi lên của nhà nước không bị chi phối bởi tôn giáo và lối tư duy không tham chiếu đến Thượng Đế.

"Lược Sử Tôn Giáo" của Richard Holloway là một tác phẩm đồ sộ, đưa ra một cái nhìn toàn cảnh về các tín ngưỡng của nhân loại. Nó giúp độc giả không chỉ hiểu về lịch sử các tôn giáo mà còn nhận ra những mô hình chung trong hành vi con người khi họ cố gắng tìm kiếm ý nghĩa và trật tự trong vũ trụ, đồng thời cảnh báo về những mặt tối của niềm tin khi bị lợi dụng.